Wirwar-netwerken: wielen, bomen, buizen en klonters

door

in

Eén manier om naar de wirwar van berichten in deze blog te kijken is als een rommelig netwerk: een groep waarnemingen en inzichten (de knooppunten) die, zo lijkt het vaak, willekeuring zijn verbonden. Dat wirwar-netwerk wordt (zo verbeeld ik me) ergens in mijn hersenpan verbeeld en bijgewerkt. Van daaruit biedt het verhalen aan mijn bewustzijn aan via lichamelijke functies (tijdelijke coalities van hersencellen?). Over deze processen heb ik maar gedeeltelijk zeggenschap (ik ontleen deze beelden aan Gazzaniga’s Who’s in Charge?). Voor wie het gevoel heeft de wereld te begrijpen is dit beeld vermoedelijk eerder complicerend dan verhelderend. Zeker als we vermoeden dat iedereen rondloopt met, werkt aan en profiteert van een eigen particuliere wirwar van benul. Misschien wordt die complexiteit nog erger wanneer we de gedachte toelaten dat individuen met elkaar communiceren en daarbij sociale netwerken vormen die ook wirwar-eigenschappen gaan vertonen. We zien zo de wereld niet alleen fysiek en intellectueel, maar ook sociaal complex worden.

Van het internet oogstte ik een drietal afbeeldingen die respectievelijk een fysiek, conceptueel en sociaal wirwar illustreren. De eerste komt uit een verhandeling over artificiële intelligentie, de tweede uit een zogenoemde content-mining excercitie op een onderdeel van Wikipedia die een netwerk van concepten oplevert en de derde is een voorbeeld van hoe sociale netwerken kunnen worden geanalyseerd en getypeerd.

Opmerkelijk is dat alle drie de voorbeelden met dezelfde technieken en methodieken benaderbaar zijn. Omdat die voorbeelden op heel verschillende niveaus van aggregatie spelen wordt wel gesproken over schaalvrije modellen en schaalvrije methoden. Die zijn mogelijk handig om intellectueel zicht te houden op de karakteristieken van omvangijke wirwar-netwerken. Even opmerkelijk is de betekenis van hoe netwerken clusteren en hoe die clusters individuele actoren worden op een hoger niveau van aggregatie. In dat proces kunnen krachten worden herkend die onbewust (emergentie) en bewust (coarse graining) worden ingezet.

Een andere benadering om zicht te krijgen op wirwar-netwerken is het benoemen van een zinvol setje elementaire bouwstenen en van manieren waarop ze kunnen worden gecombineerd. Deze benadering kan gebruik maken van werkende modellen (agent-based models), een aanpak die mijn voorkeur heeft. Daarbij kunnen we gebruik maken van vrij recent ontwikkelde netwerktheorieën. Ze onststonden kort voor de tijd dat Google er emplooi voor vond en de weg bereidde voor een explosieve groei in belangstelling. Ik noem drie elementaire bouwstenen: het wiel, de boom en de buis (bus). (Figuren ontleend aan Wikipedia.)

Naast de elementaire verbinding (de lijn die twee knooppunten verbindt als in een contract) lijkt het erop dat drie soorten bouwstenen organisatorische karaktertrekken met zich meebrengen: voor het functioneren van een wiel zijn knooppunten even belangrijk en noodzakelijk rondom een centraal punt (waardoord het wiel een collectivistische organisatievorm aanmoedigt); voor het functioneren van een boom is het verbinden via vertakkingen onontbeerlijk (waardoor deze een hierarchische organisatievorm bevordert); voor het functioneren van de buis (bus) is de bijzondere infrastructuur bepalend die de communicatie tussen willekeurig welke twee knooppunten onafhankelijk maakt van de tussenkomst van andere knooppunten (waardoor de bouwsteen een individualistische organisatievorm aantrekt).