紅樓夢 of De droom van de rode kamer is één van China’s vier klassieken. Het is een meesterwerk dat veel van China’s culturele fundering opheldert, zo wordt gezegd. Op zoek naar die opheldering probeerde ik het te lezen in de veelgeprezen Engelse vertaling van David Hawkes, maar kwam daar niet doorheen. Een maand of wat geleden verscheen een, eveneens uitvoerig geprezen Nederlandse vertaling. Ik ben inmiddels bij de tweede helft van hoofdstuk 43. (In totaal zijn er 120 hoofdstukken, in vier banden). De Nederlandse vertaling is voor mij succesvol omdat ik de soms overvloedige detailleringen kan volgen en omdat alleen de hoofdfiguren van aanzien Chinese namen hebben (in pinyin, als: Baoyu) en de rest een betekenisvolle bijnaam hebben (als: Bekoring). In de Nederlandse vertaling is de toon veel meer die van een uitgesponnen, tot deelname uitnodigend gesprek dan de Engelse, die (althans voor mijn gevoel) veel meer distantie laat zien en tegelijkertijd ook (voor) oordeelt. Waar in het Nederlands het woord ‘kletsen’ voor het eerst wordt gebruikt is dat in het Engels ‘gossip.’ De context voor die vertalingen, in het tweede hoofdstuk, is dat de verteller de toon zet voor de uiteindelijke situatie van de hoofdpersonen van de roman, zoals uitvoerig onder het genot van een drankje wordt besproken door twee oude bekenden.
Vertalen is een kunst die mee rust op de atmosfeer en het klimaat die door woordkeus worden beïnvloed en opgeroepen. Die van de Nederlandse vertaling zijn tegelijkertijd onverwacht en doeltreffend.
Wat Cao Xueqin doet met zijn roman is verwant aan wat Marcel Proust probeert te realiseren in zijn À la recherche du temps perdu. En in beide lees ik hoofdverschillen in cultuur: klassiek versus romantiek, collectief versus individueel. En voor beide geldt dat ik een Nederlandse vertaling nodig heb om tot een waardering te komen. Bij Proust laat zich dat illustreren aan de hand van de eerste zin. Ik vergelijk die in het origineel, in de Engelse en in de Nederlandse vertaling:
| Origineel | Longtemps, je me suis couché de bonne heure. |
| Engels | For a long time I would go to bed early. |
| Nederlands | Lang ben ik bijtijds gaan slapen. |
Proust heb ik een tijd geleden proberen te lezen, maar zijn Frans is me te moeilijk en ik slaagde er ook niet in via een Engelse vertaling een band met zijn roman te leggen zoals me dat met Cao Xueqin ook niet lukte. Ook van Proust is een recente Nederlandse vertaling verschenen. Die heb ik geraadpleegd. Zie de tabel. En inderdaad, het begint al bij de eerste zin. In het Frans en in het Nederlands roept die onmiddellijk om de vraag Waarom? In het Engels ontbreekt die spanning. Als ik erover zou nadenken vermoed ik dat ‘I went’ in plaats van ‘I would go’ dit zou oplossen. Voor wie Proust in het Engels leest gaat het bij de eerst zin al verkeerd, en dat wordt in de cruciale bladzijden erna alleen maar erger.