Als de verantwoordelijkheid voor de werkelijkheid van nu betekenis verliest in de meer zuivere vormen van collectief droom- en traditiedenken, dan verliezen ook feiten hun betekenis. Dat is de reden waarom Snyder waarschuwt tegen het je laten meeslepen door de droom- en traditieverhalen die droom- en traditiedenkers aantrekken en ze zo ook van elkaar scheiden. Hij beveelt zijn publiek aan om niet te vervallen in de toestand van afhankelijkheid die elk van de twee archetypen oproept. Niet als iemand die vandaag naar een toekomstig droombeeld slaapwandelt (Stalin of Friedman achterna?) en ook niet als iemand die vandaag naar een vervlogen identiteit slaapwandelt (Trump of Ardern achterna?) Ik noem maar een paar voorbeelden.
Maar een derde weg is niet zo gemakkelijk. Laat ik COVID in Nederland als voorbeeld nemen. Droomdenkers zien een vaccin voor zich, en manieren van testen en niveaus van gezagsgetrouwheid die het virus in bedwang krijgen en houden en nemen de bijbehorende maatregelen en offers op de koop toe. Traditiedenkers zien het onmiddellijk terugkeren naar tijden van economische overvloed en individuele vrijheden als verkieselijk, inclusief de daarbij horende chaos in de verpleeghuizen en crematoria, en ook die in onze publieke moraliteitshuishouding. Probleem is hierbij natuurlijk dat zulke tijden er in feite nooit zijn geweest: ze zouden niet in de moraliteitshuishoudingen van voor de pandemie hebben gepast.
Na een kwartaal afwachten en (toen de pandemie eenmaal in Nederland was aangekomen) een half jaar waarin alleen droomdenkers te horen waren kwamen in het derde kwartaal ook machtsdenkers aan het woord, vooral in de sociale media en op de pleinen waar wordt gedemonstreerd. Droomdenken komt inmiddels meer en meer onder vuur te liggen in de media, maar traditiedenkers vormen nog geen meerderheid. Wel is er een cyberoorlog gaande via de sociale media. Interessant is daarbij de vraag of beide groepen inderdaad tot extreme denkbeelden worden aangehitst door tweets en apps van derden.
Begin 2020 besloot ik te proberen een eigen weg in te slaan omdat ik de verhalen in de pers moeilijk anders kon duiden dan als propaganda en weinig betrouwbaar. Ik besloot zelf naar de data te gaan kijken die publiek beschikbaar zijn met behulp van programmaatjes die ik zelf had gemaakt. Daarbij kwam ik in moeilijkheden. Om te laten zien welke moeilijkheden laat ik drie figuren zien die de toestand in de VS weergeven. Eén gebaseerd op data van de EU, één gebaseerd op data van de WHO en één gebaseerd op data van The Atlantic. Ik geef de plaatjes in Fig. 1.
De moeilijkheid is dat de data tot verschillende plaatjes leiden. Eerst een overzicht op basis van (EU) ECDC data. Deze worden per week gegeven en per 2 weken geupdate. Dat leidt tot een mooi overzichtelijke curve, met het bezwaar dat die 2 weken achter loopt bij de andere curves. Globaal lijken de contouren van de bovenste en de middelste grafiek op elkaar, terwijl het eerste deel van de onderste grafiek afwijkt. De tweede en de derde grafiek lijken weer identiek in het tweede gedeelte. En: op data die per 1 februari zijn gedownload van alle drie de bronnen ontstaan toch verschillen in de totale aantallen COVID-doden. De ECDC geeft er 421,129, de WHO 436,051 en The Atlantic 432,175.
Dit soort verschillen kan voeding geven aan beschouwingen over alternatieve feiten. En dat is onwenselijk voor wie zich wil kunnen verweren tegen de invloeden van droomdenkers en traditiedenkers die het niet zo nauw nemen met de werkelijkheid. Zelf kan ik die twijfels wegredeneren door alledrie de beelde n serieus te nemen en een verdedigbare keus te maken.
Ik kies voor de WHO data omdat die overeenkomen met de contouren van de ECDC data, maar daarenboven een veel recenter beeld laten zien.